Para Harcama Sanatı Kitabından Öğrendiklerim

Mutluluğun Peşindeki Karmaşık Arayış

    Çoğumuzun ortak bir hedefi vardır: Para ile daha iyi, daha tatmin edici bir yaşam kurmak. Finansal kararlarımızı bu hedefe ulaşmak için birer basamak olarak görürüz. Ancak davranışsal finansın önde gelen isimlerinden Morgan Housel, "The Psychology of Money" (Paranın Psikolojisi) kitabının devamı niteliğindeki yeni eseri "The Art of Spending Money (Para Harcama Sanatı)"de, bu yolculuğun sandığımızdan çok daha karmaşık olduğunu gösteriyor. Housel'a göre para, sayılardan çok kendimize anlattığımız hikayelerle ilgilidir. Gerçek zenginlik ise ne kadar biriktirdiğimizle değil, onu nasıl kullandığımızla ölçülür. Bu yazı, Housel'ın para harcama sanatına dair en şaşırtıcı ve ezber bozan çıkarımlarını bir araya getiriyor.

Aslında Lüks Bir Araba Değil, Saygı İstiyorsunuz

    İnsanlar genellikle daha lüks bir araba, daha büyük bir ev veya daha pahalı kıyafetler istediklerini düşünürler. Ancak Housel'a göre, bu maddi arzuların arkasında yatan asıl istek, başkalarından gelen saygı ve takdirdir. Bu nesneleri, bu soyut duyguları elde etmek için birer araç olarak görürüz.

    Yazar, bu fikri çocuklarına yazdığı bir mektupta şöyle özetliyor: "Aslında daha güzel bir araba istemiyorsun. Aslında istediğin şey, diğer insanlardan saygı ve takdir görmek." Ancak bu strateji nadiren işe yarar, çünkü insanlar arabaya hayran kalır, size değil.

    Bu yanılgıyı fark etmenin en iyi yollarından biri "Hayalinizdeki Vefat İlanı" alıştırmasıdır. Kendi vefat ilanınızda ne yazmasını istediğinizi düşünün. Muhtemelen sevilmek, saygı görmek, iyi bir ebeveyn veya arkadaş olarak hatırlanmak gibi şeyler yazacaktır. Hiç kimse vefat ilanında arabasının beygir gücünden veya evinin metrekaresinden bahsedilmesini istemez. Bu alıştırma, hayatta gerçekten neyin önemli olduğunu ve maddi varlıkların bu denklemin neresinde durduğunu net bir şekilde gösterir.

    Ekonomist Adam Smith, bu insanlık durumunu 250 yıl önce fark etmişti:

    Bu dünyadaki tüm bu didinme ve koşuşturma ne amaçla? Açgözlülüğün ve hırsın, zenginlik, güç ve üstünlük arayışının sonu nedir? Bize getireceği tüm avantajlar, gözlemlenmek, dikkate alınmak, sempati, kayıtsızlık ve onayla fark edilmektir. Bizi ilgilendiren rahatlık ya da zevk değil, kibirdir.

    Bu çıkarımın önemi şudur: Materyalizmin, aslında saygı gibi maddi olmayan değerler arayışımızın bir yan ürünü olduğunu anlamak, harcama önceliklerimizi temelden değiştirebilir. Bu, finansal kararlarımızı birer statü sinyali olmaktan çıkarıp, otantik benliğimizi ve ilişkilerimizi besleyen araçlara dönüştürme potansiyeli taşır.

    Bu saygı arayışı, bizi bir sonraki temel yanılgıya götürüyor: mutluluğun sahip olduklarımızla ölçüldüğü fikri.

Mutluluk Daha Fazlasına Sahip Olmak Değil, Daha Azını İstemektir

    Gerçek mutluluk, gelirinizi artırmaktan çok beklentilerinizi yönetmekle ilgilidir. Housel'a göre mutluluğun anahtarı, sahip olduklarınızla istedikleriniz arasındaki farkı kapatmaktır. Bu fark ne kadar küçükse, memnuniyet o kadar büyük olur.

    Yazar, bu konsepti açıklamak için tanıdığı en mutlu insanlardan biri olan kayınvalidesinin büyükannesinin hikayesini anlatır. Bu kadın, çok az parayla yaşamasına rağmen, sahip olduğu her şeyden tamamen memnundu. Çünkü çok az şeye sahipti ama daha da azını istiyordu. Onun düşük beklentileri, ona dünyanın en zengin insanlarının bile sahip olamadığı bir psikolojik zenginlik sağlıyordu.

    Mutluluğu bir formülle ifade etmek gerekirse, bu sahip olduklarınızla istedikleriniz arasındaki orantı olurdu. Bu zihinsel modelde, sahip olduklarınızı artırmak zor olabilir, ancak istediklerinizi azaltmak tamamen sizin kontrolünüzdedir.

    İris Murdoch'un belirttiği gibi, sahip olduklarımızın değerini sık sık gözden kaçırırız:

    Çiçekleri olmayan bir gezegenden gelen insanlar, etrafımızda böyle şeyler olduğu için her zaman sevinçten çıldırmamız gerektiğini düşünürlerdi. Ama biz öyle miyiz? Tabii ki hayır.

    Bu çıkarımın pratik anlamı şudur: Sürekli "bir sonraki şeyi" kovalamak yerine, sahip olduklarımızla yetinmeyi öğrenmek, gelir seviyemiz ne olursa olsun daha kalıcı bir psikolojik zenginlik sağlayabilir. Bu, hırstan vazgeçmek değil, mutluluğun nerede bulunacağını yeniden tanımlamaktır. Mutluluğun beklentileri yönetmekle ilgili olduğunu anladığımızda, harcamalarımızın ardındaki rasyonel olmayan güdüleri de daha net görmeye başlarız.

Harcamalarınız Rasyonel Değil, Geçmişinizden Gelen Bir Hikayedir

    Finans genellikle mantıksal formüllerle öğretilir, ancak gerçek hayatta para kararlarımız nadiren rasyoneldir. Housel, "Yeterli bilgiyle tüm davranışlar mantıklı gelir" der. Harcama alışkanlıklarımız, genellikle geçmiş yaşam deneyimlerimiz, güvensizliklerimiz ve doldurmaya çalıştığımız psikolojik boşluklar tarafından şekillenir.

    Bu fikri somutlaştıran iki güçlü örnek vardır:

-Fakir bir ailede büyüdükten sonra başarılı bir iş adamı olan ve kızına "Girebildiğin en pahalı okulu seç" diyen baba. Bu harcama onun için bir eğitim yatırımı olmaktan çok, aştığı zorlukların ve ulaştığı başarının bir sembolüydü. Onun geçmişini bilmeden bu karar mantıksız görünebilir.

-İşinden nefret eden ve bu sefaleti telafi etmek için her yılki bonusunu savurganca harcayan yatırım bankacısı. Bu harcama, katlandığı acıya değdiğini kendine kanıtlama çabasıdır. Sefil bir yılın ardından sakin bir nefes almak yerine, su altında kalmış birinin yüzeye çıktığında çaresizce nefes alması gibi "gasp edercesine" harcama yapar.

    Ancak Housel, önemli bir karşıt noktaya da dikkat çeker: "Haz almayı erteleme konusunda en yetenekli olanların genellikle işlerinden keyif alanlar olduğunu fark ettim. Maaşları iyi olabilir, ancak sıkı çalışmalarını ağır harcamalarla telafi etme dürtüsü orada değildir." Bu, savurganlığın genellikle iş tatminsizliğinin doğrudan bir belirtisi olduğunu gösterir.

    Bu çıkarımın önemi, empati ve öz-farkındalık geliştirmemize yardımcı olmasıdır. Kendi ve başkalarının harcama alışkanlıklarını yargılamadan önce, bu davranışların ardındaki derin psikolojik nedenleri anlamaya çalışmalıyız. Bu bakış açısı, daha bilinçli finansal kararlar almamızı ve başkalarının statü arayışını daha iyi anlamamızı sağlar.

    Bu kişisel hikayelerin harcamalarımızı nasıl şekillendirdiğini anlamak, bizi başkalarının onayına ne kadar bağımlı olduğumuzu sorgulamaya iter ve bu da bizi gerçek zenginliğin ne olduğuna dair bir sonraki derin gerçeğe ulaştırır.

En Değerli Finansal Varlık, Kimseyi Etkilemeye İhtiyaç Duymamaktır

    Başkalarını, özellikle de tanımadığınız insanları etkileme ihtiyacı hissetmemek, kişisel bilançonuzdaki en değerli varlıklardan biridir. Bu ihtiyacı ortadan kaldırdığınızda, arzularınız azalır ve mevcut durumunuzdan duyduğunuz memnuniyet artar. Bu, içsel ve dışsal ölçütler arasındaki farkı anlamakla ilgilidir.

    Bu konsepti en çarpıcı şekilde özetleyen hikaye, 1968'deki dünya çevresinde tek başına yelken yarışına katılan Donald Crowhurst ve Bernard Moitessier'nin hikayesidir:

• Donald Crowhurst: Başkalarının ne düşündüğüne takıntılıydı. Dışsal onaya olan bağımlılığı, onu sahte raporlar vermeye, yalan söylemeye ve nihayetinde trajik bir sona sürükledi. Başkalarını etkileme arzusu onu mahvetti.

• Bernard Moitessier: Yalnızca kendi içsel ölçütlerini—denizde mutlu olmak ve ruhunu kurtarmak—önemsedi. Kazanmak üzere olduğu yarışı terk ederek kendi mutluluğunu seçti ve Tahiti'ye yelken açtı. Başkalarının ne düşündüğü umrunda değildi.

    Warren Buffett bu felsefeyi şöyle özetler:

    İnsanların nasıl davrandığına dair en büyük soru, içsel bir skorborda mı yoksa dışsal bir skorborda mı sahip olduklarıdır. İçsel bir skorbordla tatmin olabilmek yardımcı olur.

    Gerçek finansal ve zihinsel özgürlük, başkalarının beklentilerinden ziyade kendi değerlerimize ve mutluluğumuza odaklandığımızda elde edilir. Kimseyi etkilemeye ihtiyaç duymamak, size paranın satın alamayacağı bir huzur ve kontrol hissi verir. Bu zihinsel özgürlük, tasarruf etme eylemine bakış açımızı tamamen değiştirme gücüne sahiptir.

Zengin Olmak" ile "Varlıklı Olmak" Arasında Derin Bir Fark Vardır

    Housel, finansal durumumuzu anlamak için kritik bir ayrım yapar: "zengin olmak" ve "varlıklı olmak". Zengin insan, istediği şeyleri alacak parası olan kişidir. Bu durum genellikle gösterişli harcamalarla dışarıdan görülebilir. Varlıklı insan ise paranın kişiliğini ve hayatını kontrol etmediği kişidir. Paranın sizi bir araç olarak kullanmasına, kararlarınızı dikte etmesine ve sizi esir almasına izin vermek en büyük tehlikedir.

    Housel, bu durumu Vanderbilt ailesinin trajik hikayesiyle örneklendirir. Tarihin en zengin ailelerinden biri olan Vanderbiltler, parayı mutluluk için bir araç olarak kullanmak yerine, servetlerini bir statü yarışına ve esarete dönüştürdüler. Harcamaları, "kazanılamayacak bir oyun haline geldi, bu yüzden herkes kaybetti." Sonuç, nesiller boyu süren mutsuzluk ve anlamsızlık oldu. 

Tasarruf Etmek Fedakarlık Değil, Özgürlüğü Satın Almaktır

    Çoğumuz tasarrufu bir yoksunluk, bir fedakarlık olarak görürüz: bugün istediğimiz bir şeyi almaktan vazgeçmek. Housel, bu bakış açısını tamamen tersine çeviriyor. Ona göre, "harcanmamış para" diye bir şey yoktur. Tasarruf ettiğiniz her kuruş, aslında somut olmayan ama son derece değerli bir şey satın alır: özgürlük, bağımsızlık ve zamanınız üzerinde kontrol.

    Yazar, tasarruf ettiği her doları bir "bağımsızlık bileti" olarak gördüğünü söylüyor. Bu, bir televizyon satın almak gibi aktif bir "satın alma" eylemidir; sadece size farklı bir değer sunan bir şeye harcanmıştır. Birikimleriniz size bir gün işinizi bırakma, acil bir durumda strese girmeme veya sevdiğiniz insanlarla daha fazla vakit geçirme seçeneği sunar. Bu, paranın satın alabileceği en değerli şeylerden biridir.

    Bu yeniden çerçevelemenin önemi büyüktür. Tasarrufu bir yoksunluk olarak görmek yerine, gelecekteki seçeneklerimizi ve bugünkü huzurumuzu artıran bir yatırım olarak görmek, finansal hedeflere ulaşmayı çok daha motive edici hale getirir. Fedakarlık yapmıyorsunuz; kendinize paranın satın alabileceği en üstün değeri, yani özgürlüğü satın alıyorsunuz.

Sonuç

    Morgan Housel'ın dersleri bize paranın nihai amacının bir statü ölçütü olmak veya komşuları kıskandırmak olmadığını hatırlatıyor. Paranın gerçek amacı, istediğimiz hayatı yaşamak için bize esneklik ve kontrol sağlayan bir araç olmaktır. Zenginlik, banka hesabınızdaki rakamlarla değil, hayatınızdaki seçeneklerin kalitesiyle ölçülür. Bu derslerin ışığında kendinize sormanız gereken basit ama derin sorulardan biri:

    Paranız sizin için mi çalışıyor, yoksa siz paranız için mi yaşıyorsunuz?

    Morgan Housel'ın bilgeliği bize paranın bir matematikten çok bir sanat olduğunu, rakamlardan ziyade hikayelerle ilgili olduğunu hatırlatıyor. Gerçek zenginlik, lüks eşyalarda değil, başkalarının saygısını kazanmakta; sürekli daha fazlasını istemekte değil, sahip olduklarımızla yetinmekte; rasyonel hesaplarda değil, geçmişimizin hikayelerini anlamakta gizlidir. En büyük varlık, kimseyi etkileme ihtiyacı duymamak ve tasarruflarımızla bugünün özgürlüğünü satın almaktır. Bu dersler bir araya geldiğinde, para hayatımızı kontrol eden bir efendi olmaktan çıkıp, bize hizmet eden güçlü bir araca dönüşür. Bu yüzden kendinize sormanız gereken asıl sorulardan diğeri şudur: Bugün harcadığınız para, yarın olmak istediğiniz kişiyi inşa ediyor mu?